Paul de Kuyper
De wereld snakt naar langetermijnwaardecreatie. Waarde die eerlijk, duurzaam en blijvend is. Een mooi concept. Politieke stukken en governance opleidingen verzuipen erin. Toch blijkt het voor consument, bedrijfsleven en overheid ingewikkeld om de koers significant te wijzigen. De Impact Bottleneck brengt dit fenomeen kaart en biedt hulp om de huidige impasse te begrijpen en te doorbreken. Als individu, organisatie en samenleving.
Wie wil er nou niet iets goeds te doen? Of het nu iets kleins is, zoals de buurvrouw helpen, of iets groots, zoals een systeemverandering teweegbrengen om, zeg, moderne slavernij te stoppen. Why not? – zal een overgrote meerderheid ja-knikkend instemmen. Het pad van een goede intentie naar onafgebroken toewijding; of naar een systeem dat dit waarborgt, is echter lang. Heel lang… Een onderneming starten of een stichting opbouwen die bestaansrecht heeft en behoudt, is slechts voor een enkeling weggelegd. Een onderneming die mens en natuur absoluut niet uitbuit in haar handelen, is nog vele malen complexer.
Waar een wil is is een weg. Of niet?
Stel je voor. Op een dag zie je een klein probleem in je omgeving. Je stoort je hier mateloos aan. Hoe meer je erover nadenkt hoe meer je inziet dat het om een groter maatschappelijk verschijnsel gaat. Een fundamenteel probleem. Je blijft je storen. Na tien keer zeuren tegen vrienden, familie en enkele willekeurige passanten, kom je met een oplossing op de proppen. Waarom stil zitten? Je start het initiatief om jouw oplossing te realiseren en de wereld mooier te maken.
Toekomst A: Eigenlijk iedereen die je spreekt is enthousiast. Om het van de grond te krijgen moet je er eigenlijk fulltime aan gaan zitten. Dus dat doe je. Dit motiveert anderen ook om mee te doen. Ze geloven in jouw visie. Een wereld die mooier is. Een nobel avontuur. Je hebt geluk, of dwingt dit af; er komt een financier, je initiatief krijgt media aandacht en de afname van je product neemt steeds sneller toe. Je hebt je eigen bedrijf, met een missie die de wereld helpt en jij en je groeiende team kunnen er ook nog eens een goede boterham mee verdienen.
Toekomst B: Eigenlijk iedereen die je spreekt is enthousiast. Om het van de grond te krijgen moet je er eigenlijk fulltime aan gaan zitten. Maar dat kan niet omdat je te veel vaste lasten hebt. Het leven is duur. Eerst zal er genoeg inkomen beschikbaar moeten zijn. Een team bouwen blijkt helaas moeilijker dan gedacht. Men gelooft erin, echt waar. Maar men heeft toch ook veel andere verplichtingen. Je netwerk helpt niet mee, men weet niet hoe. Financiering vinden lukt niet want er is te weinig vraag. De bank vindt het te riskant. En je hebt de papieren ook niet. Na twee jaar keihard ploeteren en een halve burn-out gooi je de handdoek in de ring.
Het eerste scenario gun je natuurlijk iedereen. En bij een gamechanger gun je het de wereld. Het zijn natuurlijk de succesverhalen die je groot ziet in de media en op socials. Het tweede scenario is echter een grotere realiteit. Het gebeurt simpelweg veel vaker. Het gros van de mensen komt niet voorbij een kritisch punt. Het punt van levensvatbaarheid, of zicht op de mogelijkheid hierop. Het punt waarop er moeilijke, riskante keuzes gemaakt dienen te worden. Het punt waar naast keihard doorzettingsvermogen, geluk ook een rol speelt. Het punt waarin er ook op individueel vlak ingeleverd moet worden op bepaalde luxes en standaarden.
“De Impact Bottleneck kan jou als initiator, uitvinder of ondernemer helpen om na te denken over waar je staat en wat je nodig hebt. Over wat jouw invloed is op de omgeving. Daarmee helpt het model om na te denken over jouw eigen verandertheorie (Theory of Change)."
Peer pressure & dienende innovaties
Het uitbouwen van een idee of ‘venture’ bestaat niet alleen uit ontwikkelingsfacetten. Tijdens ieder facet – van het opbouwen van kennis, het bouwen van een netwerk, het testen van je verdienmodel etc. – is er invloed van buitenaf. Denk aan de verwachtingen van vrienden, culturele normen, economische belemmeringen, tijdsgeest etc. Dit kun je zien als een continue druk op het ontwikkeltraject van een concept, innovatie of bedrijf. Een druk die ervoor zorgt dat er een vernauwing is, een bottleneck, waardoor het bemoeilijkt wordt om de innovatie door te ontwikkelen. Een rede, en soms excuus, om af te haken.
De klassieke innovatiefunnel die eind vorige eeuw ontstaan is, omschrijft hoe een grote groep ideeën in een bedrijfscontext geleidelijk geselecteerd wordt. Een soort survival of the fittest voor ideeën in een bedrijf. Alleen de beste prototypen mogen de laatste fase aan het einde verlaten om geïntroduceerd te worden in de markt. De Impact Bottleneck is een analogie hiervan in een maatschappelijke context en voor een concept met een maatschappelijke missie. Het crux om in te zien, is dat het de maatschappij zelf is die de vernauwing creëert, en dit – in tegenstelling tot een ouderwetse innovatie – veel eerder in het traject afdwingt. Waardoor de slagingskans van een ‘dienende’ innovatie exponentieel afneemt.
Beleidsmakers en politici kunnen helpen om deze vernauwing te minimaliseren. Door er bijvoorbeeld voor te zorgen dat wet- en regelgeving een gelijk speelveld creëert tussen innovaties die het milieu verbeteren ten opzichte van alternatieven die dat niet doen. De keus is voor een reguliere organisatie anders makkelijk gemaakt. En niet alleen omdat dit in het belang zou zijn van de aandeelhouder. Als de spelregels niet eerlijk zijn, zorgt het voor beperkingen met betrekking tot partners; of voor het vinden van financiering. Want als impact-first innovatie heb je minder afname en ben je een riskanter plan.
Het grote verschil met een innovatie die tot impact leidt, is dat de funnel een grotere vernauwing heeft en zich eerder in het proces manifesteert. Men is tenslotte niet gewend dat dingen anders zijn en ineens duurder lijken als er van alles-en-nog-wat verdisconteerd wordt. Zaken die eerder voor later een zorg waren. Denk aan rondzwervend plastic, denk aan PFAS in ons drinkwater. Daarom ligt er minstens een even grote vraag voor economen, sociale geografen en antropologen als het gaat om het verminderen van de Impact Bottleneck.
Heilig boontje versus moraalridder
En dan is er nog het individu. Pak ik de trein of de auto? Kan ik evenveel doen op een dag als ik de trein pak? En vervuilen voor het goede doel, mag dat als je een moraalridder bent? Want als je je bedrijf laat groeien en het bedrijf impact maakt, maakt dat de ‘investering’ in schade aan omgeving goed? Of als je niet voort maakt, kun je dan wel blijven bestaan en je missie volbrengen?
Uiteraard hebben we allemaal een voetafdruk op onze omgeving. De kunst is om een juiste balans te vinden en terug te geven zodat er een equilibrium ontstaat. Ook kan je niet op elk front perfect zijn en moeten we als maatschappij taken verdelen. Zo doen we het met klassieke specialismen, en zo kan het ook met het teruggeven aan mens en natuur. Als een innovatie of bedrijf klimaatpositief is en een ander bedrijf zorgt voor sociale gelijkheid, dan is het geen ramp als beide een beetje negatief zijn op het front waar ze niet in specialiseren. Je kunt niet overal in excelleren.
Feit blijft dat gedrag doet kopiëren. Door jouw voorbeeld wordt een bepaald handelen genormaliseerd. Daarmee zijn jij en ik onderdeel van de druk van buitenaf; de oorzaak van de Impact Bottleneck. En als je een influencer van welk kaliber dan ook bent, dan is je invloed groter. Hetzelfde geldt voor koopgedrag. Met iedere aankoop ‘beloon’ je in de breedste zin van het woord de achterliggende maker (of importeur). De verwevenheid tussen sociale en duurzame ontwikkeling is evident: als de portemonnee niet dik genoeg is, dan is er ook geen ruimte voor keus in aanschaf; het goedkoopste product gaat in de mand. Zonder omkijken.
Cultuur en innovatie
Daarmee komen we op een groter thema. De Impact Bottleneck gaat pas spelen als er een bepaald economisch niveau is bereikt. Want men kan zich pas druk gaan maken over de langere termijn als de korte termijn veilig is. Is daarmee de Impact Bottleneck louter een Westers luxeprobleem? Op een manier is het Westers, omdat men zich in de EU gemiddeld iets drukker maakt over gelijkheid en milieu en omdat het te betogen valt dat er ‘democratische’ en ‘vrije markt’ elementen in zitten.
Het zou echter te kort door de bocht zijn om dit als een puur Westers systeem te zien. Minder geïndustrialiseerde economieën hebben ook innovaties en een kleinere voetafdruk vanwege ambachtelijke arbeid. En misschien dat ‘economisch’ niveau misleidend is; en een concept is dat – als het over langetermijnwaarde gaat – dichter bij de term ‘levensstandaard’ zou aan moeten sluiten?
Bij meer centraal aangestuurde economie zal de initiator van een innovatie vaker een ambtenaar, of aan de overheid gelieerd orgaan, zijn; waar het in een vrije economie sneller een ondernemer zal zijn. Het model zelf houdt echter stand. De verschillen zijn een interessant onderzoek op zich. Ook statistisch gezien, als het gaat om de succesfactor. Kan een vrije economie of een gecentraliseerde economie beter convergeren naar een maatschappij waarin langetermijnwaardecreatie centraal staat?
Impact Bottleneck in de praktijk
De Impact Bottleneck kan jou als initiator, uitvinder of ondernemer helpen om na te denken over waar je staat en wat je nodig hebt. Over wat jouw invloed is op de omgeving. Daarmee helpt het model om na te denken over jouw eigen verandertheorie (Theory of Change). Dit is belangrijk omdat het je kan helpen om beter prioriteiten te stellen, je verhaal aan te scherpen en jouw uiteindelijke impact te maximaliseren. Goed voor de wereld; en het kan ook nog eens helpen om gemakkelijker partners en financiers mee te krijgen.
Stiekem hoop ik dat de Impact Bottleneck ook politici, ambtenaren en bankiers weet te beïnvloeden. Deze ‘gatekeepers’ hebben een sleutelpositie in onze maatschappij omdat ze enerzijds grote invloed hebben op welke druk er van buitenaf op het innovatietraject komt, en anderzijds bepalen hoe gemakkelijk er stappen gemaakt kunnen worden gedurende het innovatietraject zelf. Zij het via regelgeving, administratieve verplichtingen of financieringshulp.
Maar laat dit niet afleiden van dat elk individu een rol speelt in het geheel. In het systeem. De Impact Bottleneck kan ons allen helpen als consument en burger om stil te staan bij onze rol. Het voorbeeldgedrag dat wij kunnen tonen. Bij wat we delen op social media en bij welke mensen we helpen hun visie en verhaal te promoten. Want met elke ‘like’ ben jij de marketeer van iemand anders’ betoog.
Verankeren van impact
Plekken waar innovaties ontstaan zoals laboratoria, experimentele ruimtes, incubators, scholen, universiteiten, etc. zorgen ervoor dat de stappen van idee tot product of dienst, gemakkelijker gezet kunnen worden. Je bevindt je er in een omgeving waar je mag experimenteren en waar vallen-en-opstaan gestimuleerd wordt. De druk van buitenaf is weggenomen dankzij het miniversum waar de innovator in kwestie zich in bevindt.
Veel mensen met een wil om iets goeds te doen vallen vaak buiten dergelijke geprivilegieerde systemen en hebben niet die luxe of het geluk (gehad) om erin terecht te komen. In die zin valt er een grote slag te maken als het gaat om het toegankelijker en inclusiever maken van de wereld van (product)ontwikkeling en innovatie. Hier ligt een unieke kans voor incubators, gemeentes en bedrijven.
Incubators mikken over het algemeen puur op de volgende ‘unicorn’, maar voor velen zou een sociale incubator, waar niet per se een bedrijf uit hoeft te rollen, veel passender zijn. Ook gemeenten kunnen individuen een plek geven in buurthuizen of desnoods in het gemeentehuis zelf, om te experimenteren met initiatieven die de maatschappij versterken. Het UWV zou een impact-ondernemer vanuit de WW extra kunnen stimuleren (lees: ontzien), in samenwerking met de gemeente, voor de SDG’s (Sustainable Development Goals) waarin men regionaal achterloopt. En bedrijven kunnen hun MVO-beleid versterken, of in de basis vormgeven, rondom het aanbieden van een platform dat lokaal impact-ondernemerschap stimuleert.
Om impact te waarborgen dient er een ecosysteem te ontstaan. Een ecosysteem houdt zichzelf in stand doordat het zelfsturend is, doordat de actoren erin in symbiose met elkaar interacteren en doordat alles een cyclus heeft die tot in het oneindige herhaald kan worden. De natuur vindt middels haar eigen (evolutionaire) wetten een gezonde balans. Wij mensen zullen het moeten doen met juiste regelgeving, onderlinge afspraken en beheerders (governance). Dit kan als een ongrijpbaar concept overkomen, maar het is belangrijk dit door te laten dringen omdat langetermijnwaardecreatie geen losstaand iets is. Het is verbonden aan anderen, aan milieu en heeft invloed op de toekomst.
Er zijn veel kwaliteiten nodig om een innovatief idee te verwezenlijken. De timing moet goed zijn en het moet zichzelf relatief snel bewijzen om zichzelf te kunnen bedruipen. Als je je in de juiste omgeving bevindt, je hebt de durf om bepaalde normen los te laten en je gelooft in die stip op de horizon, dan heb je de juiste kaarten in handen om blijvende verandering teweeg te brengen.
Speel ze.
Paul de Kuyper
